Καθώς οδηγούμαστε στο τέλος του 2021 και των επετειακών εορτασμών για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης των Ελλήνων, μπορούμε να πούμε ότι όλοι μας κατά τη διάρκεια αυτής της χρονιάς γνωρίσαμε καλύτερα ένα κομμάτι της Ιστορίας μας. Διαπιστώσαμε όμως, ότι οι γνώσεις μας για τους ήρωες και αγωνιστές της Επανάστασης, στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι όχι μόνο ελλιπείς, αλλά και λανθασμένες.
Και επειδή αυτή η διαπίστωση αφορά και εμάς, θεωρήσαμε υποχρέωση μας να μιλήσουμε για τον δικό μας ήρωα, τον Πρεβεζάνο Οδυσσέα Ανδρούτσο. Σκοπός μας δεν είναι να αναφερθούμε στα γνωστά βιογραφικά στοιχεία και στις πολεμικές του δραστηριότητες, αλλά σε κάποιες πτυχές της προσωπικότητας του Οδυσσέα Ανδρούτσου, που είναι λιγότερο γνωστές στο ευρύ κοινό.
Και πρώτα απ’ όλα η ίδια η εικόνα του, ως ο κλασσικός αγριωπός πολέμαρχος με το παχύ μουστάκι, αδικεί τον Ανδρούτσο. Στο βιβλίο του «Η απολογία του Οδυσσέα Ανδρούτσου» ο Μπάμπης Άννινος περιγράφει, ότι στην πραγματικότητα ο ήρωας ήταν εύσωμος, με μακριά πυκνά ξανθά μαλλιά και ξανθό λεπτό μουστάκι. Είχε βλέμμα μελαγχολικό, σκυθρωπό και ευγενικό και μορφή ήσυχη, που έδειχνε άνθρωπο με αποφασιστικό χαρακτήρα, τολμηρό και έξυπνο. Ο συγγραφέας αιτιολογεί και την περιγραφή του: « Η παρούσα εικών ληφθείσα εκ διασωζομένης ιχνογραφίας, ήτις εσχεδιάσθη απ’ ευθείας παρ’ Άγγλου φιλέλληνος κατά την εποχή του Αγώνος, αποδίδει πιστώς την φυσιογνωμία του Οδυσσέως. Η άλλη δε η συνήθης ήτις αναπαριστά αυτόν με παχύ και ευθύν μύστακα και βλέμμα αγριωπό είναι φανταστική». Την άποψη αυτή συμμερίζεται και ο Τάκης Λάππας, ο οποίος γράφει ότι οι ψεύτικες κι αγριωπές εικόνες, στις οποίες ο Οδυσσέας μοιάζει με θηρίο, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά το 1873, με σκοπό να παρουσιάσουν τον Οδυσσέα ως αμόρφωτο και αγροίκο.
Μια δεύτερη, σχεδόν άγνωστη, πλευρά του ήρωα είναι, η παιδεία του. Ο Οδυσσέας ήταν μέτοχος της Ελληνικής Παιδείας και ανοικτός στις Ιδέες του Διαφωτισμού. Όπως γράφει ο Τ. Λάππας «ο Οδυσσέας ήταν ένα φωτεινό μυαλό, ένας άνθρωπος που ξεπερνούσε κατά πολύ την εποχή του».
Γνωρίζουμε όλοι, ότι ο Ανδρούτσος γεννήθηκε στην Πρέβεζα, και μετά τον αποκεφαλισμό του πατέρα του μετακόμισε στη Λευκάδα, όπου και έζησε με τη μητέρα του μέχρι το 1800. Μητέρα και γιος επέστρεψαν στην Πρέβεζα μετά τον χαλασμό. Έτσι, ο Οδυσσέας μεγάλωσε στα Επτάνησα, που βρίσκονταν ακόμα κάτω απ’ την Βενετική κυριαρχία. Εκεί, σε αντίθεση με άλλους κλεφταρματωλούς, απέκτησε την στοιχειώδη μόρφωση. Καλλιέργησε τα Ελληνικά του και έμαθε ακόμα πολύ καλά τα Αρβανίτικα και τα Ιταλικά. Στο διάστημα 1798- 1800 γνώρισε και συναναστράφηκε με τον ποιητή Ιωάννη Ζαμπέλιο στην Λευκάδα, από τον οποίο διδάχθηκε. Το ίδιο διάστημα γνώρισε επίσης κι άλλους λόγιους ανάμεσα σε κύκλους του νεοελληνικού Διαφωτισμού και τελικά, επηρεάστηκε και ο ίδιος από τις ιδέες του Γαλλικού και Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Ο Ανδρούτσος υπήρξε λάτρης της Ελληνικής Κλασικής Παιδείας. Από επιστολές του φαίνεται, ότι γνώριζε και θαύμαζε τους Έλληνες φιλόσοφους και ήρωες της Αρχαιότητας και κατείχε σημαντικές γνώσεις της Ελληνικής Ιστορίας.
Δείγματα της παιδείας του ήρωα μπορούμε να δούμε από το έργο του, όταν το 1822 ορίσθηκε Τοπάρχης των Αθηνών. Έβαλε σε λειτουργία δύο σχολεία και σχεδίαζε να ιδρύσει Πανεπιστήμιο παρά τις αντιδράσεις της Εκκλησίας. Τον Αύγουστο του 1823 εξέδωσε την Εφημερίδα των Αθηνών. Χαρακτηριστικό είναι, ότι ζήτησε να φέρει στην Αθήνα τον Αδαμάντιο Κοραή και τον Νεόφυτο Βάμβα για ν’ αναβαθμίσουν την παιδεία των Αθηναίων. Έγραφε γι’ αυτό σε επιστολή του στον Νεόφυτο Βάμβα το 1823: «Εις άλλους θέλω περιγράψει πόσα κακά πάσχομεν δια την έλλειψιν των ελληνοσωτηρίων διδασκαλιών, προς εσέ δε λέγω ότι η ελληνική παιδεία έλειψε πολύ απ’ την αγωνιζόμενην Ελλάδα… Όθεν ιδού η αρμωδιοτέρα θέσεις συμπολίτα, να διδάξης των Ελλήνων τα τέκνα, την αρετήν την φιλοπατρίαν, και την σοφία των προγόνων μας».
Λόγω όμως των διώξεων που ακολούθησαν το πνευματικό έργο του Ανδρούτσου δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Είναι γνωστό, ότι ο Οδυσσέας το 1803 βρέθηκε στην αυλή του Αλή Πασά, όπου έλαβε και την πολιτική και στρατιωτική του Παιδεία. Εκεί διδάχθηκε την πανουργία, την σκληρότητα και την καχυποψία, που επικρατούσε στο σαράι. Εκεί έμαθε να είναι ανελέητος στους εχθρούς του. Όμως εκεί, είχε και Διδάσκαλό του τον διάσημο Ψαλλίδα, που τον μύησε στην Φιλική Εταιρεία.
Οι διδαχές του Ψαλλίδα, καθώς και οι επιδράσεις από τις ιδέες του Διαφωτισμού, τον έκαναν να αποκτήσει την πλέον φωτισμένη συνείδηση του Ελληνισμού. Σε όλη την πορεία του ο Ανδρούτσος δεν έπαψε δείχνει περιφρόνηση στους κοτζαμπάσηδες, αλλά συμπόνια για το λαό. Το ίδιο ανελέητος υπήρξε και σε κρούσματα ληστείας μεταξύ Ελλήνων. Πάνω απ’ όλα ήταν πατριώτης, σύμφωνα με τους όρκους, που είχε δώσει κατά την εισδοχή του στην Φιλική Εταιρεία. Σκοπός της ζωής του υπήρξε η λευτεριά του γένους σε ένα κράτος πραγματικά δημοκρατικό. Αν οι κοτζαμπάσηδες θα ήθελαν να ακολουθήσουν θα ήταν δεκτοί, αλλιώς θα γίνονταν στόχοι γι’ αυτόν όπως και οι Τούρκοι. Το δημοτικό τραγούδι μελοποίησε την ακατάπαυστη πάλη του λαϊκού αγωνιστή κατά των πλουσίων: «Προς σας άρχοντες της Λειβαδιάς προς σας κοτζαμπασήδες, γρήγορα το μουρασελέ λουφέ στα παληκάρια. Βάζω φωτιά στην χώρα σας και καίω τα σαράγια, καπνίζω τις κυράδες σας και τις αρχόντισσές σας».
Αυτός ήταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Δεν ήταν απλά μια σπουδαία στρατιωτική μορφή, αλλά μια ηγετική φυσιογνωμία με δυνατή προσωπικότητα, που προκαλούσε φόβο, όχι μόνο στους Τούρκους, αλλά και στους κοτζαμπάσηδες, σε ένα κομμάτι του Κλήρου, και στους κυβερνητικούς του νέου Ρωμαίικου κράτους, που τον έβλεπαν ως ένα τεράστιο κίνδυνο. Και για αυτό τον λόγο, ξεκίνησαν έναν ανελέητο αγώνα εναντίον του, με σκοπό την συκοφάντηση και τελικά την ολοκληρωτική εξόντωσή του.
Αυτός όμως, πιστός στις αρχές του, παρόλες τις διώξεις, που του ασκήθηκαν, παρέμεινε αμέτοχος του εμφυλίου και της αλληλοσφαγής, που ακολούθησαν μετά την 2η Εθνοσυνέλευση το 1823 στο Άστρος Κυνουρίας. Επέλεξε να μείνει κλεισμένος στην Δρακοσπηλιά του, παραγκωνισμένος και αφορισμένος, να παρακολουθεί τη νέα πατρίδα του, που δεν είχε καμία σχέση με την Ελλάδα, που οραματιζόταν, να ταλανίζεται από εμφύλιους σπαραγμούς. Έβλεπε ότι στη χώρα εκτυλισσόταν η αναξιοκρατία και η πλήρης υποταγή της φτωχής τάξης και των ηρωικών πολεμιστών στους πλουσίους και στην Εκκλησία. Μια εξέλιξη, που, δυστυχώς, ο ίδιος είχε προβλέψει, όπως μαρτυρούν τα λόγια του στην Συνέλευση του Άστρους και που αποτελούν την παρακαταθήκη του προς εμάς, τους νεότερους Έλληνες:
«… να επιθυμώ εθνικάς συνελεύσεις, να αγαπώ δικαίους διοικητάς, να είμαι λάτρης των εναρέτων και φίλος των σοφών, να διψώ την αυτονομία και την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, επιθυμώντας -μόνον και μόνον- Ελληνες να διοικούν και να βασιλεύουν εις Ελληνας…»
Για την ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΕΒΕΖΑ 1821-2021 «ΣΤΟΡΙΑ-ΜΝΗΜΗ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»
Αναστασία Ε.Κόρρου
