Κάστρο Αγ. Ανδρέα: Ένας απέραντος σκουπιδότοπος

Έχουμε γράψει και έχουμε ξαναγράψει πολλές φορές για την κατάσταση που επικρατεί στο κάστρο του Αγ. Ανδρέα στην Πρέβεζα, ενός από τα έξι μεγαλύτερα κάστρα που σώζονται στην πόλη της Πρέβεζας.

Τι και αν έχει ιστορία που ξεκινάει 319 ετών, το κάστρο συνεχίζει να αργοπεθαίνει, αφού πολλοί το έχουν περάσει ως σκουπιδότοπο και αφήνουν ότι άχρηστο στην κυριολεξία έχουν για πέταμα.

Η εγκατάλειψη που έχει η σημερινή κατάσταση του ιστορικού κάστρου φαίνεται ότι δεν συγκινεί κανέναν, αν και ετοιμάζονται να γίνουν έργα ανάπλασης.

Τι γίνεται όμως μέχρι να ξεκινήσουν και να ολοκληρωθούν;Θα αφήσουμε το ιστορικό αυτό μνημείο της πόλης που έχει συνδεθεί με διαφορετικές περιόδους στην ιστορία της Πρέβεζας;Συγκλονιστικές εικόνες είδαν το φως της δημοσιότητας από έναν συμπολίτη μας και συγκεκριμένα τον γνωστό καλλιτέχνη Βαγγέλη Τσόλη.

Ο Βαγγέλης ένας ευαίσθητος άνθρωπος κρούει των κώδωνα του κινδύνου και την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στο κάστρο του Αγ. Ανδρέα.

Γράφει ο Βαγγέλης Τσόλης στο προφίλ του:

Το κάστρο του Αγίου Ανδρέα, είναι το μεγαλύτερο κάστρο που σώζεται στην περιοχή της Πρέβεζας. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1701 και σίγουρα γνώρισε πολύ καλύτερες μέρες, αφού σήμερα βρίσκεται σε πλήρη εγκατάλειψη. Τα τείχη και οι προμαχώνες καταρρέουν σιγά-σιγά, το ηρώο που βρίσκεται στο χώρο του έχει καταστραφεί πλέον, ενώ ο μικρός ναός του Αγίου Ανδρέα καταρρέει και εκείνος σιγά-σιγά.

Για κάποιους ανθρώπους όμως ο ναός αυτός εξακολουθεί να σημαίνει κάτι, όπως για αυτόν τον άγνωστο που άναψε το καντηλάκι έξω από το ναό. Έτσι σε κάποιους υπάρχει μία αμυδρή ελπίδα, σαν τη φλογίτσα αυτή του καντηλιού, πως κάποια στιγμή, κάποιοι θα αφυπνιστούν και θα φροντίσουν για τα υλικά κομμάτια της ιστορίας μας που χάνονται.

Ωστόσο όπως προαναφέραμε για το κάστρο του Αγ. Ανδρέα έχουν δρομολογηθεί έργα ανάπλασης ύψους 1,5 εκατομμυρίων ευρώ.

Δείτε τι είχε δηλώσει ο αντιπεφερειάρχης Π.Ε Πρέβεζας Στράτος Ιωάννου

Μάρτιος 2020 – Πηγή: atpreveza.gr

Στην έγκριση 1,5 εκατομμυρίου ευρώ για το project της ανάπλασης του πρώην στρατοπέδου στο Κάστρο του Αγίου Ανδρέα αναμένεται να προχωρήσει το Περιφερειακό Συμβούλιο Ηπείρου, το οποίο συνεδριάζει σήμερα Τετάρτη στα Ιωάννινα.

Σύμφωνα με τα όσα επισήμανε ο αντιπεριφερειάρχης Π.Ε. Πρέβεζας η Περιφέρεια εντάσσει στον προϋπολογισμό της 1,5 εκατομμύριο ευρώ δείχνοντας τη βούλησή της να προχωρήσει άμεσα αυτό το μεγάλο project, υπενθυμίζοντας πως τον περασμένο Γενάρη το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε την αρχιτεκτονική μελέτη του έργου «Ανάδειξη και Νέα Χρήση Φρουρίου Αγίου Ανδρέα Πρέβεζας».

Η ιστορία του κάστρου του Αγ. Ανδρέα

Το κάστρο του Αγίου Ανδρέα ή το κάστρο στο Κυπαρίσσι ή Ιτς καλέ ή Ριζόκαστρον ή το κάστρο του Πλατάνου είναι το μεγαλύτερο από τα έξι κάστρα που σώζονται στην περιοχή της πόλης της Πρέβεζας. Το κάστρο έχει τρεις κατασκευαστικές φάσεις, οι οποίες ταυτίζονται απόλυτα με τρεις διαφορετικές ιστορικές περιόδους της Πρέβεζας.
Η πρώτη φάση του κάστρου συνδέεται με την παράδοση της Πρέβεζας, το 1701, από τους Ενετούς στους Οθωμανούς και τη γρήγορη οχύρωσή της από τους νέους κατακτητές της.
Η δεύτερη φάση ταυτίζεται με την ογδοντάχρονη, δεύτερη, βενετική κατοχή της πόλης (1718-1797) και τις βελτιώσεις που οι Ενετοί έκαναν στο κάστρο.
Η τρίτη φάση χαρακτηρίζεται από την παρουσία του Αλή πασά στην Πρέβεζα και τα ευρύτατα οχυρωματικά έργα της περιόδου 1807-1808, υπό την επίβλεψη του Χριστιανού αρχιτέκτονα του Αλή πασά, του Πέτρου από την Κορυτσά.

Πρώτη φάση (1702-1718)

Βάσει των όρων της συνθήκης του Κάρλοβιτς, οι Ενετοί αποχώρησαν, το 1701, από την Πρέβεζα παραδίδοντάς την στους Οθωμανούς, αφού προηγουμένως είχαν ανατινάξει το κάστρο της Μπούκας, το οποίο κατεδαφίστηκε με την επίβλεψη Ενετών και Τούρκων. Δεσμευόμενοι από τους όρους της συνθήκης του Κάρλοβιτς, οι Οθωμανοί δεν μπορούσαν να επανοχυρώσουν τα στενά του Αμβρακικού κόλπου στη θέση όπου έστεκε το κάστρο της Μπούκας.
Οι Οθωμανοί, αμέσως μετά την παράδοση της Πρέβεζας σε αυτούς, οχύρωσαν την πόλη χτίζοντας ένα μεγάλο τετράγωνο χωμάτινο κάστρο με πέτρινους προμαχώνες στις τέσσερις άκρες του. Το κάστρο αναφέρεται σε βενετικά έγγραφα ως το “κάστρο στο Κυπαρίσσι” και είχε ήδη ολοκληρωθεί τον Αύγουστο του 1702. Το κάστρο περιβαλλόταν από αμυντική τάφρο στη νότια, δυτική και βόρεια πλευρά του.

Δεύτερη φάση (1718-1797)

Με την υπογραφή της συνθήκης του Πασάροβιτς η Πρέβεζα, που κατείχετο de facto από τους Ενετούς ήδη από το 1717, παραδόθηκε de jure σε αυτούς. Στα πρώτα χρόνια της δεύτερης βενετικής κατοχής της Πρέβεζας (1718-1797), το κάστρο βελτιώθηκε ώστε να ανταποκρίνεται στα νέα οχυρωματικά δεδομένα. Η έκτασή του μειώθηκε σχεδόν στο μισό και οι χωμάτινοι τοίχοι του επενδύθηκαν με λιθοδομή, τμήμα της οποίας σώζεται μέχρι σήμερα. Ένας πέμπτος προμαχώνας προστέθηκε στο κέντρο της δυτικής πλευράς του κάστρου. Η αμυντική τάφρος που το περιέβαλλε βάθυνε και πλάτυνε. Το οθωμανικό τέμενος που υπήρχε στο κέντρο του κάστρου μετατράπηκε σε καθολικό ναό επ’ ονόματι του Αγίου Ανδρέα, προς τιμήν του Ενετού ναυάρχου Αντρέα Πιζάνι (1662-1718), που συμμετείχε και συνέβαλε στην κατάληψη της Πρέβεζας το 1717 και πέθανε άδοξα τον επόμενο χρόνο.

Τρίτη φάση (1807-1820)

Με την επάνοδο του Αλή πασά Τεπελενλή στην Πρέβεζα στα τέλη Νοεμβρίου του 1806, ξεκίνησαν οχυρωματικές εργασίες μεγάλης έκτασης. Έγιναν ριζικές αλλαγές στους προμαχώνες του κάστρου του Αγίου Ανδρέα και ο χώρος του επεκτάθηκε, με την κατασκευή ενός εξωτερικού περιβόλου στα ανατολικά του κάστρου, που ολοκληρώθηκε το φθινόπωρο του 1808. Έτσι, περιλήφθηκαν στην αγκαλιά του τα σπίτια των προυχόντων της πόλης που ήδη υπήρχαν στον χώρο ανατολικά του βενετσιάνικου κάστρου. Η καθολική εκκλησία του Αγίου Ανδρέα μετατράπηκε σε πυριτιδαποθήκη και κτίστηκε μεγάλο οθωμανικό τέμενος στον χώρο του εξωτερικού περιβόλου, στη θέση του ορθόδοξου ναού του Αγίου Ανδρέα. Η πρόσβαση στο κάστρο γινόταν μέσω μιας νέας επιβλητικής εισόδου, που κατασκευάστηκε στην οχύρωση του εξωτερικού περιβόλου του κάστρου. Στην όψη του νοτιοανατολικού προμαχώνα του κάστρου τοποθετήθηκε μαρμάρινη επιγραφή, γραμμένη στα παλαιοοθωμανικά, που αναφέρει τη χρονολογία ολοκλήρωσης των βελτιώσεων του κάστρου από τον Αλή πασά και την ευχή Masha’ Allah, που σημαίνει “Δόξα στον Αλλάχ”. Το Έτος Εγίρας 1223 (στα παλαιοοθωμανικά), που αναφέρει η επιγραφή, αντιστοιχεί στην περίοδο Φεβρουάριος 1808-Φεβρουάριος 1809 του Γρηγοριανού ημερολογίου.

Τα λιθανάγλυφα του κάστρου

Στην τοιχοποιΐα του κάστρου του Αγίου Ανδρέα σώζονται έξι λιθανάγλυφα και δύο επιγραφές. Όταν ο αρχαιολόγος Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς έγραψε σχετικά με το κάστρο, το έτος 1914, σώζονταν στην τοιχοποιΐα του άλλα πέντε λιθανάγλυφα (δύο στην κύρια είσοδο του κάστρου και τρία στο ανατολικό τείχος του εξωτερικού περιβόλου του). Ο πρώτος αυτός ανασκαφέας της αρχαίας Νικόπολης και σπουδαίος αρχαιολόγος, αποφαίνεται ότι όλα τα λιθανάγλυφα, πλην ενός, είναι της οθωμανικής περιόδου.
Από τα έξι σωζόμενα, επί της τοιχοποιΐας, οθωμανικά λιθανάγλυφα το ένα βρίσκεται στον νοτιοδυτικό προμαχώνα και απεικονίζει τερατόμορφο φοβισμένο ζώο (με την ουρά κάτω από τα σκέλια) και άνθρωπο με τα δύο χέρια υψωμένα. Το δεύτερο βρίσκεται στον νοτιοαανατολικό προμαχώνα, απεικονίζει δύο κυνόμορφα ζώα σηκωμένα στα πίσω τους πόδια και πιασμένα με τα μπροστινά τους, και στο πάνω τμήμα του υπάρχει βραχεία επιγραφή γραμμένη στα οθωμανικά τουρκικά. Τα υπόλοιπα τέσσερα βρίσκονται στον βορειοανατολικό προμαχώνα και απεικονίζουν έναν κυνηγό να πυροβολεί κατά μεγαλόσωμου ζώου, ένα τερατόμορφο ζώο αλυσοδεμένο σε κυπαρίσσι (κοινό θέμα στα κάστρα της περιόδου του Αλή πασά), ένα ελικοειδές σχήμα και ένα απροσδιόριστο σχήμα εγγεγραμμένο σε κύκλο.

Το κάστρο μετά το 1912

Με την απελευθέρωση της Πρέβεζας από τον Ελληνικό Στρατό, στις 21 Οκτωβρίου 1912, το κάστρο περιήλθε σε αυτόν ως κτήμα του Οθωμανικού στρατού κατά την κατάληψη της πόλης. Στο κάστρο εγκαταστάθηκαν, αμέσως μετά την απελευθέρωση, μονάδες εφοδιασμού του Ελληνικού Στρατού που υποστήριζαν τις συνεχιζόμενες πολεμικές επιχειρήσεις στο μέτωπο της Ηπείρου.
Το 1921 κατεδαφίστηκε από τον Στρατό το ανατολικό τείχος του εξωτερικού περιβόλου του κάστρου. Το 1949 περίπου κατεδαφίστηκε το μεγαλύτερο τμήμα του νότιου τείχους του εξωτερικού περιβόλου καθώς και η μεγάλη πύλη του. Το 1955 περίπου κατεδαφίστηκε και το υπόλοιπο τμήμα του.
Από τον Δεκέμβριο του 1948 εγκαταστάθηκε στο κάστρο η μονάδα 660 ΠΑΥΠ (Προκεχωρημένη Αποθήκη Υλικού Πολέμου) του Ελληνικού Στρατού. Όταν τα στρατόπεδα του Ελληνικού Στρατού ονοματίστηκαν, η συγκεκριμένη μονάδα ονομάστηκε Στρατόπεδο Αδαμαντίου Δούκα, προς τιμήν του πεσόντος στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο ανθυπολοχαγoύ του Ελληνικού Στρατού.
Στον βορειοανατολικό προμαχώνα του κάστρου, σε χώρο που παραχωρήθηκε από τον Στρατό στην Εκκλησία, κτίστηκε ναΰδριο του Αγίου Ανδρέα, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1956.
Το 1965 το κάστρο κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο με απόφαση του Υπουργού Προεδρίας της Κυβερνήσεως.
Το 1980 το κάστρο κηρύχθηκε, εκ νέου, ιστορικό διατηρητέο μνημείο με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Επιστημών.
Η στρατιωτική μονάδα της 660 ΠΑΥΠ αποχώρησε από το κάστρο τον Μάρτιο του 2005.
Τον Απρίλιο 2015 συμφωνήθηκε να αποδοθεί η χρήση του χώρου στην Περιφερειακή Ενότητα Πρέβεζας.

Φωτογραφίες: Βαγγέλης Τσόλης

Κείμενο ιστορία κάστρου από wikipedia.org